- 7 Kasım 2021
Satranç Terimleri Sözlüğü
Açarak şah: Bir taşın oynayarak, diğer bir taşın önünü açmasıyla şah çekmesidir.
Açık hat: Üzerinde piyon bulunmayan dikeye denir.
Açmaz: Yerinden kaldırılınca kendi şah’ını rakibin atağına açık bırakan bir figür veya bir Piyon’un durumunu anlatan deyimdir.
Ağır parti: Tarafların iki saat civarında zaman aldıkları oyun tarzıdır.
Ağır taş: Satrançta vezir ve kale taşlarına ağır taş denir.
Ajurne: Oyunun sonra devam edilmek üzere ertelenmesidir.
Aletler: Atlara ve fillere verilen isim.
Armageddon: Eleme usulü maçlarda eşitlik bozulmayınca siyahın 5, beyazın ise 4 dakika aldığı oyun tarzıdır. Berabere halinde beyaz maçı kaybetmiş sayılır.
Askıda piyon: 4. yataydaki ve diğer piyonlar tarafından desteklenmeyen piyonlardır. Geçer olmayıp yarı açık hatta bulunan yan yana iki piyona verilen isimdir.
Ayrık piyon: Bitişik dikeylerde aynı renkte piyon olmamasıdır.
Azınlık akını: Piyon sayısının rakiptekinden az olduğu kanatta bir veya daha fazla piyonla yapılan saldırılardır.
Bekleme hamlesi: Başlıca amacı oyun sırasını rakibe bırakmak olan hamle.
Blitz (Yıldırım): Taraflara genelde en çok 5 dakikanın verildiği hızlı oyun tarzı.
Bloke etme: Savunmada önemli bir taşı etkisiz kılmak veya bir taşın hareket kapasitesini azaltmak için yapılan atağa denir.
Çatal: Rakip taşın birden çok taşı istemesi durumuna denir.
Çifte şah: Bir taşın hareketiyle hem kendisinin hem de önünü açtığı taşın şah çekmesi durumu.
Çifte tehdit: Oyunculardan birinin hamle yaparak iki ayrı taşı istemesi durumuna denir
Sürekli şah: Daimi şah veya devamlı şah. Şahlardan birinin rakibin şahlarından doğru oynanması halinde kurtulamama durumu.
Değirmen: İki taşın birden sırayla rakip şahı tehdit ederken açarak şah tehdidinin yapılmasıdır.
Değişme: Tarafların taş alıp vermeleri.
Dikey: Satranç tahtasının dikey olarak sekize bölünmesiyle ortaya çıkan tüm bölümlere verilen isimdir.
Diyagonal:Çapraz karelere verilen isimdir.
Diyagram: Satrançta konumları gösteren şekilleri ifade eder.
Döner turnuva:Turnuvadaki tüm oyuncuların birbiriyle oynadığı turnuva sistemidir.
Duble piyon: Aynı renkte iki piyonun bir dikey üzerinde bulunması durumuna denir.
ECU: Avrupa Satranç Birliği.
ELO: FIDE’nin uyguladığı rating sistemi..
Geçerken Alma (En Passant ): İlk karesinde bulunan bir piyonun iki sürülmesi sonrası, yan yana pozisyon elde ettiği rakip piyon tarafından alınabilmesi durumu. Bu hak ilk hamlede kullanılmazsa ilerleyen aşamalarda bir daha bu durum için kullanılamaz.
Piyon zinciri: Bir çapraz üzerinde aynı renkten birkaç piyonun sıralanmasıdır.
Etüt: Taraflardan birinin koşulan şartlara göre oyunu kazanmak veya beraberliği sağlamak zorunda bulunduğu, dizili bir durumdur.
Feda: Belli bir amaç uğruna taraflardan birinin sahip olduğu materyalden vazgeçmesi.
FIDE: Federation International des Echecs, Uluslararası Satranç Federasyonu.
Fianchetto: Filin büyük çapraz üzerinden gelişmesine denir.
Figür: Taş, alet. Piyonlar haricindeki diğer taşlar için kullanılan ifadedir.
Fischer saati: Zaman sıkışıklığını engellemek amacıyla her hamlede belli miktar zaman ekleyen saattir.
Fisher satrancı: Piyonların yine ön tarafta olduğu ve geri kalan taşların farklı konumda dizildiği satranç, Chess960.
FM: Fide Master, Fide Ustası.
Fora: Daha kuvvetli oyuncunun rakibine verdiği materyal avantajına denir.
Gambit: Hızlı gelişim amacıyla piyon veya taş feda edilerek oynanan açılış.
Geçer Piyon: İlerlemesi rakip piyonlarla engellenemeyen piyon.
Geri kalmış piyon: Bir piyon zincirinde bir başka piyon tarafından korunamayan pitondur.
Giyotin sistemi: Tarafların tüm zamanının başta verilen zamanla sınırlı olduğu oyun tarzı, süre eklemesiz.
Giyotin: Hızlı oyun bitişine verilen isimdir.
GM: Grand Master, büyükusta.
Hafif taş: Fil ve at hafif taş olarak adlandırılır.
Hat açma: Satranç oyununda yatay, dikey ve diyagonal hatların açılmasıyla yapılan atak çeşidine verilen isimdir.
Hat: Satranç tahtasındaki taşların geliş gidiş yoludur.
Hava deliği: Rok yapmış şahın güvenliği amacıyla önündeki piyonlardan birinin sürülerek gerektiğinde şahın kaçabileceği bir kare oluşturmasına denir.
Hızlı satranç: Sporculara yalnızca 15 ila 60 dakika verilerek oynanan oyunlara denir.
ICCF: Uluslararası Yazışmalı Satranç Federasyonu.
IM: International Master. Uluslararası Usta.
İsviçre sistemi: Çok sayıda oyuncuların katıldığı turnuvalarda eş puanlı oyuncuları birbiriyle eşlendirme esasına dayalı turnuva sistemidir.
J’adoube (“Jadub”): Herhangi bir taşı düzeltirken, oynama zorunluluğunda kalmamak için söylenen söz. Düzeltiyorum anlamına gelir.
Kalite: Kale ile hafif bir figür arasındaki kuvvet farkı. Bir hafif figürü rakibin kalesiyle değişmeye kalite kazanmak denir.
Kanat: Satranç tahtası iki kanattan oluşur. Vezirin bulunduğu yarıya vezir kanadı, şahın bulunduğu yarıya şah kanadı denir.
Karşı saldırı: Saldırıyı savunmadaki tarafın saldırıyla yanıtlaması.
Knock-out sistem: Eleme usulü satranç turnuvası.
Kombinezon: Hamle zorunluluğu içeren ve içinde feda olan hamle serisi.
Kompansasyon: Materyal veya maddi üstünlüğe karşılık konumsal üstünlük elde etmek,taşların koordinasyonunu sağlamak.
Konsültaston (Danışma) Partileri: Tarafların (veya yalnız bir tarafın) 2-3 kişi tarafından oluşturulduğu oyunlara denir.
Körleme satranç: Tahtaya bakmadan oynanan satranç türüdür.
Majorite atak: Şah ve vezir kanatlarından birinde piyon sayısı fazla olan tarafın, piyon sayısı az olan tarafa saldırması durumudur.
Manevra: Figürleri daha iyi konumlara getirebilmek veya rakipte bir takım zayıflıklar yaratmak amacıyla yapılan taş dolandırımına denir.
Materyal: Taşlar için kullanılan genel ifadedir.
Medyan: Turnuva sonunda eş puan ile bitiren oyuncular arasında eşitlik bozma sistemi.
Merkez: d4, d5, e4, e5 karelerine verilen ad.
Minorite atak: Şah, vezir kanatlarının birinde piyon sayısı az olan tarafın, piyon sayısı fazla olan tarafa saldırması durumuna denir.
Norm: Belli bir başarının FIDE tarafından onaylanması.
Notasyon: Hamlelerin belirli kurallara uygun olarak rakam ve harf kullanarak yazılmasına denir.
Opozisyon: Şahların aralarında 1-3-5 kare olacak şekilde aynı satırda, aynı sütunda, aynı diyagonalde durmasına opozisyon denir.
Pat: Şahın tehdit altında olmadığı, ancak kurallara uygun hamlenin yapılamadığı beraberlik konumlarından biridir.
PGN: Portable Game Notation. Oyunları izlettiren programlarda kullanılan bir tür notasyon yazma sistemidir.
Piyon terfi: Son yataya ulaşan piyonun daha güçlü bir taşa dönüşerek hareket edebilmesidir.
Piyon zinciri: Bir çapraz sütun üzerinde aynı renkten birkaç piyonun sıralanmasıdır; c7, d6, e5, f4 gibi.
Problem: Taraflardan birinin mat ettiği düzenlenmiş konumlardır.
Rating: Satrançta oyuncuların seviyesini belirleyen puan sistemidir.
Rok: Şahın güvenliğini ve kalenin oyuna girmesini sağlamak için yapılan iki taşın aynı anda oynatıldığı hamle.
Saptırma: Taşın savunmadan veya görevinden uzaklaştırılması.
Simultane: Bir oyuncunun aynı anda birden fazla oyuncuyla oynamasıdır.
Solkoff: Turnuva sonunda eş puan ile bitiren oyuncular arasında eşitlik bozma sistemi. Eş puanla bitiren oyuncuların oynadıkları rakiplerin puanları toplanır.
Şah çekme: Şahı tehdit etmek. Kiş çekme.
Şah kanadı: Satranç tahtasında oyuncunun sağ tarafında bulunan taraf .
Şiş: Değerli bir taşı tehdit etmek ve o taşın kaçması halinde arkadaki daha az değerli taşı alabilecek konum yaratmaktır. Şiş bir anlamda açmazın tersidir. Açmazda arkadaki taş daha değerli iken şişte öndeki taş daha değerlidir.
Taktik konum: Taktik atak durumuna zemin oluşturan pozisyonlara taktik konum denir.
Taş kudurması: Sürekli taş çekebilen vezir kaleye özgü pat kombinezonlarından biridir.
Taşlar: Şah, vezir, kale, fil, at ve piyonların tümünü kaplayan bir deyimdir.
Taşların uyumu: Taşların birlikte hareket edebilmesidir..
Tempo: Bir tempo, bir hamle birimidir. Tempo kaybı, zaman kaybını ifade etmek için kullanılır.
TSF: Türkiye Satranç Federasyonu. www.tsf.org.tr
Tuşe: Dokunduğu taşı oynama gerekliliği.
UKD: Ulusal Kuvvet Derecesi. Türkiye’de kullanılan rating sistemidir.
Varyant: Sürdürüm veya devam yolu. Belli bir amacı güden hamle zinciri.
Vezir kanadı: Satranç tahtasında oyuncunun sol tarafında bulunan taraf.
Yarı açık hat: Üzerinde yalnız bir piyon bulunan dikey.
Yatay: Satranç tahtasını paralel olarak sekize böldüğümüzde ortaya çıkan bölümlerden her birine yatay denir.
Yazışmalı satranç: Tarafların e-posta yoluyla oynadığı satranç.
Yıldırım Oyunu: Her bir oyuncu için 10 dakika ve altında süre verilen oyun tarzı.Taraflara en çok 5 dakikanın verildiği hızlı oyun tarzı.
Zayıf hane: Zayıf kare. Rakip figürlerin hücumu karşısında savunulması zor olan karelerdir. Genelde bu tür kareler piyon desteğinden de yoksundurlar.
Zeitnot (Zaman kıtlığı, Tzaytnot): Saatle oynanan oyunlarda zaman sıkışıklığını ifade için kullanılır.
Zugzwang (Almanca, tsugtsvang): Oyun sırasında bir hamle yapmak gerekliliğinin çekinilecek olduğu durumlara denilir.